Cəfər Cabbarlının “Ana”şeirinin təhlili

XX əsr Azərbayvan ədəbiyyatının ən görkəmli simalarından biri olan C.Cabbarlı ədəbiyyat tariximizdə qudrətli dramaturq, istedadlı nasir kimi böyuk iz qoymaqla yanaşı həm də könülləri fəth edən  müqtədir bir şair kimi taninmışdır.
Gənclik illərində yazdığı və XX yüzilliyin əvvəllərində “Bəsirət”, “Həqiqəti –Əfkar”, “Qurtuluş”, “Dirlik”, “Azərbaycan”, “İstiqlal”, “Babayi-əmir”, “Məzəli” kimi qəzet və jurnallarda dərc etdirdiyi lirik və satirik şeirləri ədəbiyyatımıza qudrətli bir sənətkarın gəlişindən xəbər vermiş, dağ çeşməsinə bənzər qaynayıb coşan sinəsindən qopan  misralar söz xəzinəmizi əvvəzsiz incilər kimi zənginləşdirmişdirş. Təsadüfü deyildir ki, böyük sənətkar C.Cabbarlının könüllər oxşayan şeirlərindən bir neçəsinə gözəl mahnılar bəstələnmişdir.Həmin mahnılar bir çox görkəmli müğənnilərimizin repertuarını bəzəmiş, illər ötsə də, onlar öz  təravətini, emosional təsir gücünü itirməmişdir. Böyük söz ustasının, “Qəlblər mühəndisi”nin (M.Müşfiq) belə şeirlərindən biri ədəbiyyatımızın qızıl fonduna daxil edilmiş dillər əzbəri “Ana” şeiridir.Bu şeir təkcə C.Cabbarlı yaradıcılığında deyil, ümumilikdəAzərbaycan ədəbiyyatında bir ədəbi hadisədir. Bədii ifadə vasitələrinin zənginliyi, poetik fikir əlvanlığı məna genişliyi. işıq, hava, kolorit bolloğu ilə seçilən bu şeir həcmcə kiçik olmasına baxmayaraq sözün əsl  mənasında ümumiləşdirilmiş Ana obrazını əks etdirən monimental bir əsərdir. Düzdür, C.Cabbarlıya qədər bu əbədi və zərif mövzuya dünyanın, o cümlədən Azərbaycanın bir çox görkəmli söz ustası zaman- zaman müraciət edib,lakin onlardan heç biri Ana obrazının poetik təsvirində Cabbarlı zirvəsinə qalxa bilməmiş və bu mövzuda   qələmə aldıqları ədəbi məhsullar C.Cabbarlının “Ana”sı qədər sənət hadisəsinə çevrilməmişdir.C.Cabbarlının “Ana” şeiri sənət şedevridir, insanın duyğularını vəcdə gətirən poetik simfoniyadır, Anaya, Vətənə,Torpağa məhəbbət himnidir.Leytmotivini Anaya, Vətənə saf, sonsuz ovlad məhəbbəti təşkil edən bu şeirin nüvəsində güclü enerji qərar tutub. Şeirin isti, canlı misralarından şairin coşqun, təlatümlü ürəyi görünür. Bu şeirin C.Cabbarlının gənclik illərinin ədəbi məhsulu olmasına baxmayaraq, sənətkarlıq cəhətdən o, mükəmməl, kamil bir sənət nümunəsidir.”Ana” sujetli şeirdir.Burada bədii təhkiyə- nəqletmə obrazli ifadə vasitələrilə, poetik müqaisə, təşbih, bənzətmə, istiarə və məcazlarla ustalıqla elə bəzədilib, elə süsləndirilib ki, şeirin bədii xüsusiyyətlərinə, yüksək ideallar aşılayan, bəşəri duyğular ehtiva edən, məntiqi dəlillərə söykənən əzəmətli qayəsinə heyran olmaya bilmirsən.“Ana” şeirinin yüksək poetik xüsusiyyətləri ilə yanaşı kompozisiyasıda olduqca maraqli, cəlbedicidir. Burada lirik qəhrəman özünü öyərək bildirirki onun bu dünyada hec kimdən, hec nədən qorxusu yoxdur. Nə cəlladın şəmşirindən, nə də ölüm xofundan cəkinən deyil. “Ölüm nədir ki- deyir,- onun gücilə xalqa həqiranə eyləyim təzim?” bu məğrur lirik qəhrəman qorxmaması barədə fikirlərini ardıcıllıqla bir-bir davam etdirərək söyləyir:

Cahanda yox elə bir qüvvə baş əyim ona mən,

Fəqət nə güclü, zəif bir vücud var, yahu

Ki, haziram yıxılam xaki- payinə hər gün,

Öpüm ayağıni icz ilə. Kimdir o? Nədir o?

Qorxmaz, çılğın, məğrur lirik qəhrəman verdiyi bu sualları özü də cavablandıraraq , ayağına yıxılmağa hazır olduğu vücudu bəlləndirir: ANA! ANA!…Sonra” “O adın qarşısinda  bir qultək həmişə səcdədə olmaq mənə fəxarətdir” deyir.

“Ana” şeri oxucunu sehirləndirməklə yanaşı həm də ona  yüksək əxlaqi, mənəvi keyfiyyətlər aşılayır.C.Cabbarlının yüksək poetik sənət nümunəsi olan bu əsərini oxuduqca yadımıza Peyğəmbərimiz Məhəmməd sələvatullahın “ Cənnət analrın ayaqları altındadır” məşhur mübarək kəlamı düşür.C.Cabbarlının bu şeiri, sözün əsl mənasında, sənət möcüzəsidir. O C.Cabbarlıdan sonrakı ədəbi nəsillərin yaradıcılığına böyük təsir göstərmiş zaman- zaman müqtədir aktyorlarımızın, bədii qiraət ustalarımızın repertuarlarının bəzəyi olmuşdur.Bu həmişəyaşar sənət əsəri S.Rüstəmin “Ana və poçtalyon”, S.Vurğunun “Ananın öyüdü”, Ə.Kərimin “Qaytar ana borcunu”, İ.Səfərlinin “Ana”, C.Novruzun “Gözüm görə- görə qocalır anam” kimi dillər əzbəri olan şeirləninin yaradılmasına sanki bir impuls vermiş, detanator rolunu oynamışdır.Bir əsrə qədər yaşı olmasına baxmayaraq C.Cabbarlının “Ana” şeiri nəinki qocalıb qarımış, öz təravətini və aktualliğını itirmiş, əksinə dövlət müstəqilliyimizə qovuşduğumuz bizim günlərdə daha yeni məna və məzmun kəsb etmişdir. Torpaqlarımızın  iyirmi faizindən çoxu işğal altında olduğu indiki bir vaxtda “Ana” şeiri həmişəkindən daha aktual, daha gərəkli və ibrətamizdir. Çünkü biz Ana dedikdə Vətəni düşünür, ondan əmanət qalan, qoynunda ulularımız,əcdadlarımız uyuyan müqəddəs torpaqlarımızı anırıq. Şeirin tədrisi zamanı şagirdlərimizə əsərin bədii xüsusiyyətləri, vəzni, dil və üslub məziyyətləri barədə bilgi verməklə yanaşı onların diqqətini müəllifin aşıladığı əsas ideyaya- Ana, Vətən, Torpaq, Yurd məhəbbətinə yönəldirik, bu məhhəbbət uğrunda öz əziz canlarını qurban verən Milli Qəhrəmanlarımızın adlarını çəkirik. Dərslərimdə fəal təlim metodlarından istifadə etməyə çalışıram.İnteraktiv təlim metodunun tələbinə uyğun olaraq tədris etdiyim mövzuda fəndaxili və fənlərarası əlaqəyə xüsusi diqqət yetirirəm. Cəfər Cabbarlının “Ana”şeirinin tədrisində fəal təlim metodlarından istifadə edərək, şagirdlərin müstəqil fikir yürütmə ,tədqiqat aparma,təhlil aparma keyfiyyətlərinin formalaşmasına şərait yaradıram. Dərsin ilkin mərhələsində şagirdləri  Ana, Vətən ,Torpaq qruplarına bölürəm. Klaster metodundan istifadə edərək motivasiya yaradıram.